قلعه اي که قهقه مي زند!

قلعه قهقهه يکي از قلعه هاي عجيب کشورمان است که در گذشته محل زنداني شدن افراد و پنهان کردن گنجينه هاي زيادي بوده است
 

شاه تهماسب اول بنيانگذار اين محل عجيب بود. مکاني که در ارتفاع 300 متري از سطح زمين و روي صخره اي طبيعي واقع شده است. مدت ها قبل، از اين محل به عنوان زندان و محلي امن براي پنهان کردن اشياي گرانبها استفاده مي شده است. اما ماجرايي که قلعه قهقهه را از ديگر قلعه هاي کشورمان جدا مي کند، روايتي است که درباره اين قلعه شنيده مي شود. به گفته کارشناسان تا هنگامي که مردان نظامي در اين قلعه از زندانيان نگهداري مي کردند، صداي قهقهه هاي آنها فضاي دره و اطراف قلعه را پر مي کرد. براي همين کم کم اين نام را براي اين قلعه انتخاب کردند. عنواني که از گذشته هاي دور تا به امروز روي اين دژ مخوف مانده است و همه ساله توريست ها و جهانگردان زيادي را به مشکين شهر مي کشاند.
قلعه قهقهه هم مانند بيشتر قلعه هاي باستاني کشورمان از حصارهاي تودرتو، اتاق ها، برج ها و محلي به عنوان زندان تشکيل شده است. اما نامي که براي اين قلعه انتخاب شده، توجه زيادي را به آن جلب کرده. برخي از کارشناسان احتمال مي دهند قهقهه به اين خاطر به اين اسم شهرت پيدا کرده که اين دژ سنگي، روي صخره اي مرتفع واقع شده است و وقتي شخصي در اين محل مي خندد يا فرياد مي زند، انعکاس صدايش همه جا مي پيچد؛ «اين اثر منحصر به فرد در سال 81 در فهرست آثار ملي قرار گرفت و هر سال گردشگران زيادي براي مشاهده آن به اين قلعه مي آيند.» اينها را سياوش عبداللهي کارشناس باستان شناسي ميراث فرهنگي مشکين شهر مي گويد. او خودش يکي از کاوشگران قلعه قهقهه بوده است؛ قلعه اي که از سال 81 کار مرمت آن شروع شد و تا امروز ادامه دارد.

20 سال حبس در قهقهه
 

زماني که عثماني ها به تبريز حمله کردند، صفويان مجبور به ترک اين سرزمين شدند؛ «آن زمان پايتخت صفوي ها تبريز بود و بعد از اين رخداد تاريخي، آنها مجبور به ترک تبريز شدند و همين باعث شد که صفويان حکومت خود را در حدود 3 سال در مشکين شهر ادامه بدهند.» گرچه بعد از اين مدت، صفويان پايتخت خود را به قزوين انتقال دادند اما در همين مدتي که در مشکين شهر بودند، دست به اقدامات زيادي زدند که يکي از آنها ساخت دژ سنگي قهقهه بر بالاي صخره اي طبيعي بود که خيلي ها اين قلعه مخوف را با زنداني هاي سياسي اش مي شناختند.
اسماعيل ميرزا فرزند شاه طهماسب يکم صفوي و يکي از مهم ترين زندانيان قلعه قهقهه است. او مردي شجاع و نترس بود و به خاطر دخالت هاي بيش از اندازه اش در کارهاي پدر، باعث شد که به دستور شاه طهماسب او را دستگير کرده و به قلعه بياورند. او در حدود 20 سال در قلعه زنداني بود و سرانجام با مرگ پدرش و گذشت زمان، به قدرت رسيد.

قلعه اي در ارتفاع 300 متري
 

اين قلعه در 85 کيلومتري مشکين شهر و در بخش مرادلو و مابين دو روستاي قره آغاج و کنسوه قرار دارد؛ «قلعه قهقهه در فاصله 300 متري از سطح زمين و 1179 متري از سطح آب هاي آزاد واقع شده. در اين قلعه منحصر به فرد مقر فرماندهي در بالاترين قسمت قلعه ساخته شده.» البته اين قلعه علاوه بر مقر فرماندهي، داراي 20 آب انبار سنگي و دو دروازه در قسمت هاي شمالي قلعه است؛ « مساحت قلعه دو هکتار است و در آن زمان ساکنان قلعه را بيشتر افراد نظامي تشکل مي دادند.» يکي از چيزهايي که قلعه قهقهه را غير قابل دسترس و مخوف کرده، وجود حصارهاي سنگي و آجري است که امکان دسترسي به اين محل را سخت کرده است؛ «آن زمان به سختي مي شد به قلعه قهقهه نفوذ پيدا کرد؛ چرا که آنجا علاوه بر حصارهاي بلند، داراي برج هاي نگهباني زيادي بود که سربازان به صورت شبانه روزي روي آنها کشيک مي دادند تا مبادا بيگانه اي وارد قلعه شود يا کسي فرار از اين محل به سرش بزند.»
صفويان اين قلعه را با سختي بسيار زياد ساخته اند. چرا که سازندگان قلعه مجبور بودند سنگ ها و مصالح اوليه قلعه مثل سنگ و آهک را از پايين کوه به بالاي صخره برده و سنگيني سنگ ها را در طول مسير به جان بخرند. از آنجا که در آن زمان پديده آب لوله کشي ابداع نشده بود، به همين خاطر سربازان و ساکنان قلعه براي ذخيره آب مجبور بودند حفره هايي را در دل سنگ ها بکنند و با بارش برف و باران از آب هاي ذخيره شده در اين حفره ها استفاده کنند و آن را به آب انبارهاي خود انتقال دهند، «يکي از مسيرهاي ورود به قلعه مسيري است که در قسمت شمال شرقي آن قرار گرفته و بايد در حدود يک ساعت پياده روي کنيد تا به راهروي قله برسيد. جايي که از سنگ و آجر ساخته شده و طاق آن جناقي شکل است.» بعد از اينکه وارد محوطه قلعه شديد، مي توانيد در قسمت جنوب غربي دژ به دنبال زندان قلعه بگرديد. آقاي کارشناس در اين باره مي گويد: «زندان به شکل طبيعي، حفره اي سنگي بود که براي در آن، نظاميان از تخته سنگي قطور و بزرگ استفاده کرده بودند. طوري که هيچ زنداني اي نمي توانست از آنجا فرار کند.»

قلعه نفوذناپذير
 

البته قلعه قهقهه تنها براي زنداني کردن شورشيان استفاده نمي شد بلکه در کنار آن در اين قلعه از جواهرات سلطنتي و اشياي گران قيمت و با ارزش نگهداري مي شد تا دست غارتگران به آنها نرسد. قلعه قهقهه به خاطر استحکامي که در گذشته داشت و حرف و حديث هايي که راجع به آن در ارتباط با نگهداري زندانيان وجود داشت، باعث شده بود حتي نويسندگان و مشاهير آن زمان شعرها و نوشته هايي درباره اين قلعه دست نيافتني بنويسند؛ مثلا محمد يوسف واله اصفهاني مولف کتاب خلد برين، در نوشته هايش با اشاره به اين قلعه گفته است: «نسيم سبک خيز را مجال عبور از حوالي قلعه قهقهه نيست.» به گفته آقاي کارشناس، اين قلعه در گذشته از ابهت زيادي برخوردار بوده اما احتمال مي رود اين قلعه در اثر زلزله تخريب شده باشد. با اين حال کارشناسان در حال مرمت اين مکان تاريخي هستند و اميدوارند با پايان کاوش ها اطلاعات خوبي نصيبشان بشود.
منبع:نشريه همشهري سرنخ شماره 97